OPENBARING VAN DE HEER: Drie koningen in de kerststal

Laatst bijgewerkt: maandag 02 januari 2023 Gepubliceerd: maandag 02 januari 2023 Geschreven door Lode Caes

Het zal per kerk en huis verschillen of de drie Wijzen/Koningen uit het Oosten al direct vanaf Kerstmis bij de kribbe worden geplaatst of dat zij pas met 'het Hoogfeest van de Openbaring van de Heer' ofwel ‘Driekoningen’ arriveren. Een en ander is ook afhankelijk van de beschikbare ruimte in en rond de kerststal. Eerder werden de Wijzen voorgesteld als Perzen met een muts (de vorm daarvan lijkt veel op die van de Smurfen). Vanaf de 8-ste eeuw worden zij Caspar, Balthazar en Melchior genoemd. In de loop van de tijd verandert het uiterlijk van de Wijzen in dat van Koningen.

(Afbeelding: Sint-Martinuskerk Beselare 2012-2013)

 

 

 

Psalm 72

is hierop van grote invloed geweest:

“De vorsten van Tarsis, 

het kustland,

zij komen geschenken

Hem brengen,

de koningen van Sjeba en Seba,

zij dragen

hun schatting Hem aan:

alle heersers

brengen Hem hulde,

alle volken

zijn Hem onderhorig”

(Ps. 72, 10-11).

Aanvankelijk werd nog geen onderscheid in leeftijd, houding en huidskleur gemaakt, maar dat verandert in de Middeleeuwen: Melchior wordt een witte grijsaard en knielt meestal. Hij staat door zijn witte huidskleur symbool voor het werelddeel Europa. Hij wordt het dichtst bij het Kind afgebeeld. Vervolgens de Wijze/Koning van middelbare leeftijd: Balthazar. Hij wordt nogal eens met een bruine huidskleur afgebeeld; hij staat symbool voor het werelddeel Azië. En de jongste, Caspar, heeft een zwarte huidskleur, uiteraard vanwege Afrika. Doordat de drie Wijzen/Koningen verschillen van houding, huidskleur en leeftijd worden alle toenmalig gekende volkeren gesymboliseerd.

Na het Joodse volk (vertegenwoordigd door de herders) komen de andere volkeren af op het Licht dat Christus is. De voorstellingen laten altijd drie Wijzen/Koningen zien. Matteüs - de enige evangelist die ons vertelt over hun bezoek aan het Kind (hoofdstuk 2) - schrijft echter niet over het aantal Wijzen. Hij heeft het over de drie soorten geschenken die zij meebrachten: goud, wierook en mirre. Dit is al vroeg als volgt verstaan: het goud staat voor het koningschap van Christus, de wierook voor Christus als God en de mirre (die werd gebruikt voor een begrafenis) voor Christus als mens.

Liturgie

Samen met 'Kerstmis' vormt 'de Openbaring van de Heer' een hoogtepunt in de kersttijd. Dit feest wordt in de kerk ook Epifanie of de openbaring of het zichtbaar worden van God genoemd. Met dit feest vieren christenen dat Jezus een betekenis had voor de gehele wereld. Men zou kunnen spreken van Kerstmis in een ruimer perspectief, net zoals Pinksteren dat is voor het Paasfeest.

Merk op dat de Westerse Kerken met Kerstmis vooral de geboorte van Jezus (25 december) vieren en zo het hoofdaccent op zijn menselijkheid leggen. De Oosterse Kerken vieren vooral Epifanie (6 januari). Ze vieren dan dat God zich in Jezus van Nazaret openbaar heeft gemaakt. Daarom wordt Hij ook 'Zoon van God' genoemd. Zo leggen ze het hoofdaccent op de goddelijkheid van Jezus.

Herodes

Het is niet omdat herders dichtbij en wijzen uit het oosten Jezus kwamen bezoeken, dat iedereen enthousiast was om de komst van Jezus als de nieuwe koning en redder. Ze worden in het verhaal vertegenwoordigd door Koning Herodes en de Schriftgeleerden in Jeruzalem.

Zo vind je in de verhalen rond de geboorte van Jezus de grote lijnen van zijn leven terug:

- Hij had grote aandacht voor wie door de maatschappij in de marginaliteit werd geduwd (herders). Zijn boodschap is bedoeld voor alle mensen - dus niet voor de joden alleen (wijzen uit het oosten).

- Zijn aanwezigheid werd niet door iedereen op prijs gesteld. (Herodes en Schriftgeleerden). Hun afwijzende houding tegenover wie Hij was, wat Hij zei en wat Hij deed lag uiteindelijk aan de basis voor zijn dood op een kruis.

Het is goed dat ook kinderen al heel jong vernemen dat Jezus niet door iedereen met open armen ontvangen werd. Zo kunnen ze beter sommige negatieve reacties plaatsen. Ook vandaag is in hun omgeving niet iedereen even enthousiast over Jezus.

Folklore

Hier en daar bestaat nog het gebruik om een taart te bakken met een boon erin. Dat gebak wordt onder de aanwezigen verdeeld. Wie het stuk heeft met de boon erin, wordt voor de rest van de dag tot koning uitgeroepen. Meestal moet men dan geen karweitjes meer opknappen.

Rond 6 januari gaan kinderen, jongeren en soms ook volwassenen van deur tot deur, soms met een draaiende ster. Ze zingen een driekoningenlied in ruil voor wat snoep of geld. Als ze terug thuis zijn, delen ze hun opbrengst. Wat nu folklore is, was vroeger een welkome aanvulling in het budget van arme mensen.

Niet alle 'driekoningen' zingen voor zichzelf. Er zijn ook 'sterzangers': kinderen die driekoningenliederen zingen en het verzamelde geld geven aan de kinderprojecten van Missio. Een mooie en getuigende activiteit die hier door covid wat in onbruik is geraakt maar beslist aan herwaardering toe is.

Hits: 4285