Eenzaam of Gem-eenzaam oud?

Laatst bijgewerkt: dinsdag 19 mei 2020 Gepubliceerd: zaterdag 09 mei 2020 Geschreven door Lode Caes

Ik ben zo eenzaam zonder jou ...” Jaren geleden zong Will Tura die geweldige hit. Jonge mensen herkenden zich in dit eenvoudige lied van onstilbaar verlangen naar die ene andere. Nu, decennia later en een stuk ouder geworden, duikt die eenzaamheid opnieuw op. Voor sommigen is ze misschien nooit weg geweest. Maar bij het ouder worden – en zeker in deze tijden van corona-crisis – werpt ze steeds nadrukkelijker haar schaduw over het leven van elke dag. Weinige ouderen ontsnappen eraan, ook al spreken ze er niet zo gemakkelijk over. Soms verduistert eenzaamheid zo sterk het bestaan dat mensen levensmoe worden. Eenzaamheid is één van de voornaamste redenen van de vraag naar euthanasie bij ouderen, … bijna een noodkreet. De eenzaamheid van mensen, en vooral van vele ouderen in onze samenleving vandaag en morgen moet ons aller zorg zijn! In een eerste deel analyseren we met Ria Grommen – gezins- en levenslooppsychologe (volwassenheid en ouderdom) – vanuit ‘Adem-Tocht’ de spiritualiteitsbeweging van senioren – de vele gezichten van eenzaamheid. In een volgende bijdrage hebben we het dan verder over gem-eenzaam oud of wat we daar tegenover kunnen stellen.

 

Een onderschat probleem

Niet iedereen zal (h)erkennen dat vele ouderen eenzaam zijn. Er worden in gemeentes en verzorgingstehuizen met veel zorg en soms ook wat professionele zelfvoldaanheid tal van activiteiten opgezet om de ouderen een bezigheid en gezelschap te geven. Misschien pochen we zelf wel eens: wij hebben geen tijd om ons eenzaam te voelen! Vele vitale gepensioneerden zijn inderdaad druk bezig met de opvang van de kleinkinderen, het volgen van cursussen, het organiseren van bijeenkomsten, het klussen aan hun huis of aan dat van de kinderen, op reis gaan …
 
Maar als ze door ziekte of hoge leeftijd minder mobiel worden, hulpbehoevend worden, hun partner verliezen, steeds meer leeftijdsgenoten en vrienden moeten missen, klinkt wel een echo van eenzaamheid door voor wie het kan en wil horen. Toch verbergen mensen ook dan nog vaak deze pijn. Ze stellen dapper hun verwachtingen bij: “Ik heb alles wat ik nodig heb. De kinderen hebben het zwaar en ze doen wat ze kunnen. Ik mag niet klagen. Ik ben goed verzorgd...”
 
Om de eenzaamheid te herkennen moet je daar doorheen proberen te kijken, naar het hart van mensen gaan en ‘luisteren’ met al je zintuigen. Dan zal je ontdekken dat eenzaamheid vele gezichten heeft en zeker niet hetzelfde is als alleen zijn. Toch gaat eenzaamheid van ouderen vandaag vaak samen met een verschraling van hun contacten, zowel naar aantal als naar kwaliteit. Maar zij heeft ook te maken met een verdwijnen van elke vorm van zingeving. 
 

Eenzaamheid heeft vele gezichten

Het meest vertrouwde en inleefbare beeld, is dat van het sociaal isolement. Talrijk en onzichtbaar zijn de ouderen die alleen en teruggetrokken leven, verarmd zijn, weinig contacten hebben, verlaten en vergeten lijken door hun omgeving. Hoe anoniemer de samenleving wordt, hoe schrijnender hun situatie wordt. Alleen een samenleving waarin mensen persoonlijk en als gemeenschap aandacht hebben voor de buur, de medemens naast ons, élke medemens, kan het risico op dit soort eenzaamheid verkleinen.
 
Er is ook veel verborgen eenzaamheid bij mensen die het wel goed doen in het leven en misschien zelfs een druk sociaal leven hebben, maar toch leven met een groot gemis. Vaak is het verlies van een vriend of een geliefde, hun partner met wie zij jarenlang intens het leven hebben gedeeld, een niet te stelpen bron van eenzaamheid. Er is de grote leegte van het hart, het gemis aan koestering en nabijheid, van het ‘mekaar met een half woord verstaan’, van het samen dromen en samen werken. Er zijn ook de talrijke kleine momenten elke dag waarop er geen klankbord meer is voor je ervaringen, geen wederwoord als je met verhalen van buiten thuis komt. Voor dit verdriet is er gelukkig wel vaak aandacht en meeleven vanuit de omgeving, althans in het begin, maar met de tijd vervagen die en dringt de eenzaamheid pas echt door.
 
Moeilijker te horen is de pijn van de onvervulde wensen binnenin relaties, van allerhande verwachtingen van begrip en bevestiging en warmte die niet ingelost worden. De partner is er nog, de kinderen komen op bezoek, er zijn de kaartnamiddagen, en nog zoveel meer, maar nergens is er oog en oor voor wat hen eigenlijk bezig houdt – althans zo voelen zij het.
 
Eenzaamheid schuilt er ook in het hart van mensen die na het verlies van hun job of een taak, hoe klein ook, het gevoel hebben er niet meer bij te horen, niet meer nuttig te zijn, zonder betekenis voor iets of iemand. Of die zich gewoon vervelen en geen zin meer hebben in het leven van alledag.
 
Eenzaamheid is er bij vele ouderen die zich verloren voelen in de tijd, geen aansluiting meer vinden bij het denken en doen van de huidige generaties. Zij lijden eronder dat de idealen en waarden, waarvoor zij in hun leven zoveel over hebben gehad, nu niet meer gelden of zelfs van tafel geveegd worden. Zij lijden eronder dat zij steeds minder hun eigen geschiedenis kunnen delen met generatie- en geestesgenoten. Zij lijden soms onder het verlies van de ultieme levenszin en voelen zich verloren en eenzaam in het bestaan. Als er zoveel wegvalt dat het leven van een mens zin geeft, als er geen plaats is in de samenleving voor een bestaan zoals het hunne, voor afhankelijk en kwetsbaar zijn, als zingeving vanuit het geloof in de altijd weer levengevende Liefde die wij God noemen, niet meer vanzelfsprekend is, dan kunnen of willen mensen sterven aan eenzaamheid. 
 

Alleen en eenzaam

Eenzaamheid heeft vele gezichten en is dus duidelijk niet enkel gekoppeld aan alleen zijn. Je kan je eenzaam voelen te midden van vele mensen, zo erg soms datje meteen weg wil. Omgekeerd kan je veel alleen zijn en je toch niet eenzaam voelen. Je hebt altijd wel iets te doen of iets om van te genieten. Er is rust in je hart. Je ‘rust’ in het leven, je voelt je er ten diepste in geborgen. Het lijkt erop dat wij vandaag steeds moeilijker op die manier alleen kunnen zijn, ook de ouderen. Wij worden voortdurend geappelleerd, bestookt met boodschappen van buitenaf, en wij zijn zelf ook voortdurend in de weer om onze bekenden via mail en sms en telefoon te contacteren. Netwerken heet dat en daarmee vullen wij een groot stuk van onze tijd.
 
Soms groeit daardoor een grote verbondenheid met mensen dichtbij en veraf: de wereld wordt ons dorp. Die verbondenheid maakt dat je je niet eenzaam voelt, ook al ben je alleen. Internet met al wat het aan contactmogelijkheden biedt is voor vele senioren een nuttig kanaal om afstanden te overbruggen en vlot verbonden te blijven met velen. Maar vaak wordt die virtuele bedrijvigheid een zuchtig zoeken naar bevestiging, een rusteloos toetsen of de andere er nog wel is en vooral of de andere je niet vergeten is. Mensen zitten elkaar zo wel dicht op de huid, maar ontmoeten zij elkaar wel? Bieden zij elkaar wel geborgenheid? Biedt het leven hen wel voldoende geborgenheid? Daarvoor is er meer nodig.
 
In een volgende bijdrage hebben we het dan verder over gem-eenzaam oud of wat we daar tegenover kunnen stellen.
 
 
Hits: 12118