11 NOVEMBER - Wapenstilstand

Laatst bijgewerkt: vrijdag 26 november 2021 Gepubliceerd: woensdag 10 november 2021 Geschreven door Lode Caes

Op 11 november herdenken we de Wapenstilstand van 1918 en de oorlog die eraan vooraf ging. Maar laten we eerst even kennismaken met Jean-Pierre Masschelein. Hij was beroepsmilitair bij het Eerste Bataljon als Para-Commando. We publiceren hier een verhelderend interview van Jozef Coulembier met hem niet alleen over de feiten zelf maar ook over de eerder vergeefse vredesinitiatieven van toen die desondanks nog altijd doorklinken.

Op de foto staat hij fier in veteraren-uniform, klaar om op 16 oktober aanwezig te zijn op een herdenkingsplechtigheid in Olsene-Zulte. Een reünie van de veteranen van de 'Sahel Operatie 1975' in het kader van een humanitaire NATO-interventie en de 'Operatie Red Bean' van mei 1978 in het kader van de bevrijding en evacuatie van landgenoten in Congo in de provincie Shaba, Kolwezi.

Na zijn dienst bij het Belgische Leger, is Jean-Pierre bij de NMBS gaan werken tot zijn pensionering in 2012. Momenteel is hij nog erg actief bij een aantal vaderlandslievende verenigingen bij wie hij de contactpersoon is o.a. voor het opluisteren van herdenkingsplechtigheden door o.a. het koor van de 'Ypres Man Voices” (YMV) o.l.v. Willy Verschoore. Ter informatie: op woensdag 10 november, om 15.15 u., zingt YMV aan het Iers Kruis, achter de Sint-Maartenskathedraal in Ieper. Daarna gaat het tegen 16.00 u. naar het Monument van de Gesneuvelden in Sint-Jan. Op donderdag 11 november, zingt het YMV om 08.30 u., aan de Militaire begraafplaats, Saint-Charles de Potyze, Zonnebeekseweg 385.

Jean-Pierre verzorgt de public relations van de 'Amicale Nationale Para-Commando Vriendenkring', Regio Menen. Hij is vice-voorzitter van het 'Nationaal Verbond Oud Krijgsgevangen', afdeling Ieper. Verder penningmeester van de 'Nationale Strijders Bond', afdeling Nieuwpoort, bestuurslid van de 'Koninklijke Entente Stad Ieper', lid van 'Keep The Spirit Alive', Pegasus Museum en begeleider van 'Salient Ieper 1914 - 1918'.

Die laatste functie brengt ons bij de 'Groote Oorlog'. Willen we het daarover eens hebben? We laten de geschiedenis spreken via vraag en antwoord.

Wat was de aanleiding tot de 'Grote Oorlog' die later W.O. I werd genoemd?

De aanleiding tot de Eerste Wereldoorlog waren de spanningen tussen de zogenaamde 'Centralen' ( Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië) en de 'Geallieerden' (of de Triple Entente met het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Rusland). Op 29 juli 1914 begon WO I met de invasie van Oostenrijk-Hongarije in Servië, gevolgd door de Duitse aanval op Frankrijk via België en Luxemburg op 4 augustus en de Russische aanval op Duitsland. De overtuiging zowel bij aanvallers als aangevallenen dat de oorlog tegen Kerstmis zou geklaard zijn, bleek ijdele hoop want de legers liepen vast in een stellingenoorlog.

Alles liep dus vast, ook na Kerstmis 1914?

Het westelijk front liep van Nieuwpoort tot de Zwitserse grens. Aan de andere kant lag het oostelijk front. Als in een kettingreacties voegden andere landen zich bij de Centralen of de Verbondenen of wisselden van kamp zoals Italië in 1915. Na de Oktoberrevolutie in Rusland in 1917 onderhandelde Rusland met Duitsland een wapenstilstand, vastgelegd in het verdrag van Brest-Litovsk op 13 maart 1918. Aan het westelijk front waren er vier jaar lang offensieven en tegenoffensieven waarbij gevochten werd om enkele meters grond ten koste van veel gesneuvelden en gewonden. Sinds 1915 zette met zelfs gifgas in. Er waren ook nieuwe wapens zoals machinegeweren, tanks en vliegtuigen.

Vier jaar lang zorgden de wapens aan weerzijden voor vernieling, dood en verdriet. Maar er was ook sprake van een griepepidemie?

Sinds 1917 begonnen de Verenigde Staten van Amerika zich in het oorlogsgewoel te mengen en stuurden ze geleidelijk aan meer troepen naar Europa. Met die troepen kwam ook de zgn. 'Spaanse Griep' mee die eigenlijk in Boston uitbrak en vanaf de havenstad Brest zowel Fransen als Britten besmette. Er brak daarna een ware epidemie uit die ook de Duitsers niet spaarde en op korte tijd tot een wereldpandemie uitgroeide.

In 1918 komt het einde van de 'Grote Oorlog' in zicht?

In het voorjaar van 1918 konden de Duitse troepen van het oostfront aan het westfront ingezet worden voor het Lenteoffensief. De Centralen sloegen toe met een offensief aan de Marne, tegen de Fransen, aan de Somme, tegen de Fransen en de Britten en aan de 'Ieperboog', tegen Britten en Belgen. Terwijl het Duitse legercontingent sterk verzwakt was door de griepepidemie, bleven de Amerikaanse soldaten toestromen waardoor de Geallieerden de Duitse offensieven konden weerstaan en met tegenoffensieven antwoorden. Op 29 september werd met Bulgarije een wapenstilstand gesloten. Het Ottomaanse Rijk (Turkije met Egypte, Griekenland, Arabië en Iran) capituleerde op 30 oktober 1918. Het moraal van het Duitse leger zakte naar een dieptepunt. Ze trokken zich terug uit Vlaanderen. Uitzichtloosheid en oorlogsmoeheid leidden begin november tot de revolutie in Duitsland. De monarchie werd afgeschaft en de Duitse keizer Wilhelm II vluchtte naar het neutrale Nederland. Duitse soldaten sloegen op veel plaatsen aan het muiten. De nieuwe machthebbers in Duitsland startten op 8 november de onderhandelingen met het oog op een wapenstilstand.

Wanneer zwegen eindelijk de wapens?

De Geallieerden werden vertegenwoordigd door o.a. maarschalk Foch en admiraal Weymiss terwijl Duitsland moest rekenen op staatssecretaris Erzberger, minister Cherndoff, generaal von Winterfelt en kapitein-ter-zee Vonselow. Op 11 november 1918 om 05.00 u. ’s ochtends werd de wapenstilstand getekend in een treinwagon in Compiègne nabij Parijs. Klokslag 11.00 u. werden de wapens neergelegd.

Hoeveel mensen sneuvelden tijdens de “Groote Oorlog”?

In totaal sneuvelden, gedurende 1568 dagen oorlog, 9 miljoen soldaten en 8 miljoen burgers. 24.000 Belgische burgers vonden de dood.

Britse begraafplaats aan de Rijselpoort (Ramparts Cemetery). Hier liggen 198 Britse gesneuvelden en 10 niet geïdentificeerde.

Dit laatste brengt ons bij de vraag of er dan geen vredespogingen werden ondernomen om de oorlog te vermijden? En welk standpunt nam de Kerk in?

Het feit dat dit wereldconflict uitgevochten werd tussen christenen van dezelfde God (rooms-katholieken, protestanten, orthodoxen) roept vragen op naar de rechtvaardiging van een oorlog. Van beide kanten is geweten dat het ten strijde trekken voor God en Vaderland ingebakken was in de tijdsgeest. Wie maar durfde spreken van b.v. diplomatiek overleg, werd voor lafaard en landverrader uitgemaakt. Dienstweigeraars werden beschouwd als incivieken. De meeste religieuze overheden schaarden zich kritiekloos achter de oproepen en vuurden zelfs aan om ten strijde te trekken. Dat gebeurde via bisschoppelijk brieven en kanselredes in de kerken. Een vooraanstaande jezuïet als Teilhard de Chardin, zelf frontsoldaat, schreef over de oorlog in mystieke termen als het werk van vrede, alsof het een kruistocht betrof. God werd ook ervaren als toeverlaat aan de eigen kant. Zo stond het 'Gott mit uns' te lezen op de helmen en broeksriemen van de Duitse soldaten.

Na de dood van paus Julianus werd Benedictus XV op 3 september 1914 verkozen, aan het begin van de oorlog, in een conclaaf waarop zowel Duitse, Oostenrijks-Hongaarse, Franse, Britse en Belgische kardinalen aanwezig waren en waar de vijandigheid soms te snijden was. Met voor hem te stemmen, probeerden zij de nieuwe paus in hun kamp te krijgen. Maar van meet af aan koos deze ‘vredespaus’ voor geen enkele partij en sprak zich vierkant uit tegen de oorlog. Tevergeefs, want beide partijen beschuldigden hem van het meeheulen met de vijand. Ze sloten hem zelfs, bij voorbaat, uit als bemiddelaar na zijn encycliek 'Ad Beatissimi Apostolorum' - 1 november 1914 - waarin hij aanstuurde op het beëindigen van de oorlog. In eigen land kreeg kardinaal Mercier huisarrest na zijn herderlijke brief waarin hij opriep om niet te gehoorzamen aan de Duitse bezetter en zich zelfs te verzetten wegens het ongerechtvaardigd binnendringen van het neutrale België.

Waren er dan geen initiatieven om de oorlog te voorkomen of te beëindigen?

Jawel, die waren er zeker, vooral sinds de oorlogen van Napoleon waarin minstens twee miljoen mensen de dood werden ingejaagd. Maar die pogingen konden niet beletten dat de Frans-Duitse vete tot meerdere gewapende conflicten leidde met als hoogtepunt de oorlog van 1870-‘71. Ook daarna ontstonden er vredesbewegingen. Zo was er - op initiatief van de Gereformeerde Kerken in Zwitserland - een vredesconferentie die op 1 augustus 1914 begon in het Duitse Constanz. Nog de avond zelf stuurde men een telegram naar de staatshoofden in Europa en de VS. De conferentie werd de volgende dag afgebroken omdat de Duitse autoriteiten lieten verstaan dat ze de terugreis van de deelnemers niet konden garanderen. Meteen het einde van de conferentie. Toch bleef de gedachte aan vrede voortleven. Hiervan getuigen de kerstbestanden in 1914 waarin soldaten verbroederden op het niemandsland tussen de loopgraven. De legeroverheden aan beide zijden kwamen daar hard tegenop zodat dergelijke verbroederingstaferelen in 1915 een uitzondering waren.

In het Verenigd koninkrijk stichtten vrouwen een vredesbeweging. In het neutrale Nederland ontstond er een internationale vredebeweging, geleid door vrouwen. In ons land kwam Pax Christi van de grond. President Wilson van de U.S.A. lanceerde de idee van een Internationale Volkenbond.

Het vredesverdrag van Versailles in 1919, dat vernietigend was voor Duitsland, wakkerde evenwel de wraakgevoelens verder aan en zou uiteindelijk leiden tot de Tweede Wereldoorlog van 1939 tot 1945 ... ondanks de oprichting van de Volkenbond.

Anno 2021 heeft de mensheid blijkbaar niets geleerd uit zijn eigen geschiedenis. De wapenindustrie floreert en gewapende conflicten blijven deze wereld teisteren. “Nooit meer oorlog” is ver weg. Toch blijven we hopen op, en ijveren voor, een betere wereld.

"IN MEMORIAM / ALLE BURGERS VAN OF IN IEPER / SLACHTOFFERS VAN DE OORLOGEN / 1914-1918 EN 1939-1945" (Vandepeereboomplein).